Aynı günlerde iki vilayet iki icraat. Dersim’de Munzur festivali yasaklandı. Trabzon’da devlet erkanı huzurunda kitlesel gösteriyle Arsin’de ve Of’ta hafızlık icazet töreni yapıldı. İkisi de valilik kararıydı. İkisi de Sünni İslamlaştırmanın ve Türkleştirmenin bugünkü resmiydi, kuşkusuz dünü de vardı! 1938, 9 Haziran’da legal iki kararnameyle Dersim Harbi kararlaştırıldı. Bir aydan fazla sürecek harekât, sefer mahiyetinde olacağı ve “harp etmeyi ve çarpışmayı” gerektireceği için “kara, hava ve jandarma” birliklerine kuvvetli tayin verilecekti. Sırada harekâtın planlaması vardı. Plan Genelkurmay Başkanlığı, Başbakanlık ve ilgili bakanlıklar arasındaki yazışmayla belirlendi. 6 Ağustos 1938 tarihli kararnameyle sekiz maddede planlanan harekâtın, dört gün sonra da başlaması kararlaştırıldı. Kararnameye göre şu-bu değil TC vatandaşı Dersimli hedefti. 10 Ağustos’ta harekât için 3. Ordu’nun 7’nci, 8’inci ve 9’uncu kolorduları ve ilgili birlikleri seferber edildi.Hükümetin harekât kararnamesi illegaldi, gizliydi. İlgili kararname, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’ndeki Başbakanlık Kararnameler Kataloğu’nda kayıtlı değildi. Bundan hükümetin amaçladığı neydi? Anayasa ve kanun meşruiyetiyle var olan hükümet, “Dersim’de TC vatandaşı Dersimliye ne yapacağı kararını” neden gizlemişti? Elbette hukuki tartışması yapılmalıdır. Maddelerin analizinden anlaşılıyor ki, kırım kararnamesiydi. Harekâtla Dersim’de taş taş üstünde bırakılmayacaktı, öyle de yapıldı. ‘38’de harekâtla 13.160 Dersimli ile 122 asker-milisin ölmesi (İçişleri Bakanlığı), onlarca köyün haritadan silinmesi ve binlerce Dersimli ailenin parçalanarak 4’er kişi sürülmesi, “harekâtın niteliğini” anlaşılır kılmaktaydı. 1953’te Genelkurmay Başkanı Orgeneral Nuri Yamut da yazdı ki, Dersim’deki harekâtta “harp hükümleri cari”ydi.[1] Bu, iki cephenin çarpışması olmayıp, devletin belirlediği planın “harp koşullarında uygulanmasıydı.” Resmî dilin şifresini çözmek gerekiyor. Yazışmalarda geçen “dağı-taşı taramak”, Genelkurmay Başkanı’nın yazdığı gibi “harp”di ve “haydut” veya “isyancı”ysa, köyü yasak bölge kapsamında olan “toprağını terk etmeyen” ve can derdindeki Dersimliydi. Çünkü yasak bölge halkının toprağını ekip, biçmesi, bağının bahçesinin meyvesini toplaması ve evinde nefes alması yasaktı. Yasağa uymayan Dersimli “isyancı”ydı.“Yasak bölge”nin kanuni dayanağı, amacı “dilde, kanda [ve] kültürde birlik” olan 14 Haziran 1934 gün ve 2510 sayılı İskân Kanunu’nun 2’nci maddesiydi.[2] Maddeyle Türkiye’nin demografik yapısı üçe bölündü; Türk kültürlü nüfusunun yoğunlaştırılacağı 1 numaralı, Türk kültürüne asimile edilecek nüfusun nakil ve iskân edileceği 2 numaralı ile yer, sıhhat, iktisat, kültür, siyaset, askerlik ve inzibat sebepleriyle boşaltılması istenilen iskân ve ikamete yasak edilen 3 numaralı mıntıkalardı. Dersim’de bu maddenin gereği hedef belirlenen köyler ve kazalar, yasak bölge ilan edildi. Dersim’de 1 no’lu, 2 no’lu ve 3 no’lu olmak üzere üç yasak bölge vardı. Böylesi koşullarda keyfi yönetimin boyutunu tahmin etmek hiç de zor değildir.İskân Kanunu özünde ırkçıydı, bunu her maddesinde görmek mümkündür. “Türk ırkı”na göre tanımlamayı esas alan analizle hazırlanmıştı. Kanunda Türk ırkından (madde 7, 12 ve 13), Türk kültüründen [Sünni İslâm] (madde 10, 11), anadili Türkçe (madde 11) ve soyca Türk (madde 12) olan olmayan ayrımıyla Türkiye’de “herkesin milleten Türk, dinen Sünni İslam olmadığı” resmen ilan ediliyordu. Vatandaşın aslı, Türk ve Sünni İslam olandı ve olmayan da “öteki”ydi. Dersim tümden “öteki”ydi; Zaten “Dersim’i ıslahat” gerekçesiyle hazırlanan Osmanlı’da 18 ve Cumhuriyet’te 15 raporda yazılmıştır ki, asıl sorun Dersimlinin dili ve diniydi.
Gündem
06 Ağustos 2022 - 09:38
'38 Dersim Harekâtı Planı
Gündem
06 Ağustos 2022 - 09:38
Kararnamede TC vatandaşı Dersimlinin hedeflendiği bu kadar net yazılmıştı: Dersim yasak bölgesi Dersimliden temizlenecekti, binlerce Dersimli sürülecek ve 1500’ü de işgücü olarak dağıtılacaktı.
İlginizi Çekebilir